::وبلاگ شخصی محمد بختیاری::

حجت الاسلام و المسلمین محمدحسن نبوی معاون محترم تبلیغ و آموزش‌های کاربردی حوزه های علمیه طی نامه‌ای به «شیخ الازهر» از وی خواست تا در سخنان خود به موارد اختلاف برانگیز میان شیعه و سنی دقت بیشتری کند. مشروح این نامه به نقل از سایت جامع معاونت تبلیغ و آموزش‌های کاربردی حوزه‌های علمیه، ذی طوی، در ادامه می‌آید:

بسم الله الرحمن الرحیم
«وَ اعْتَصِمُواْ به حبل اللّهِ جَمِیعًا وَ لاَتَفَرَّقُواْ وَ اذْکُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَ کُنتُمْ عَلَیَ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ»
جناب دکتر شیخ احمد الطیب، شیخ الازهر الجلیل 
سلام علیکم و رحمة الله
حضرت عالی از دیرباز یکی از  منادیان تقریب و وحدت اسلامی بوده و هستید و به همین علت نه تنها در میان اهل سنت، بلکه در میان پیروان مکتب اهل بیت جایگاه ویژه‌ای دارید. بسیاری از بزرگان شیعه، علی الخصوص علمای حوزه علمیه قم، جناب عالی را به عنوان اسلام شناسی معتدل و معتقد به وحدت می‌شناسند؛ اما برخی کلمات شما را عده‌ای مورد سوء استفاده قرار داده‌اند که با جهت‌گیری‌های کلی شما در راستای وحدت امت اسلامی متفاوت است.

سخنان حضرت عالی در ماه مبارک رمضان امسال در تلویزیون رسمی مصر موجب خشنودی بسیاری از مسلمانان جهان شد؛ اما  برخی از نکات اختلافی میان شیعه و سنی مطرح شد که عده‌ای با اغراض خاص به صورت وسیع در شبکه‌های ماهواره‌ای منعکس و موجب تعجب مدافعان وحدت اسلامی شدند. با احترام ویژه به جنابعالی،  برخی از آن نکات در ذیل مورد دقت قرار می‌گیرد.
شیعه و حرمت توهین به مقدسات دیگران
همچنان که حضرت عالی مستحضرید، توهین به مقدسات دیگر مذاهب در مکتب اهل بیت علیهم‌السلام راهی ندارد و اگر فرد یا گروه خاصی این عمل را انجام دهد، از پیروان واقعی اهل بیت (ع) نبوده، بلکه به قول رهبر انقلاب اسلامی ایران، شیعه لندنی و آمریکایی است. شیعه از امام خود امیرالمؤمنین (ع) آموخته است که از توهین به انسان‌ها به ویژه به برادران دینی خود پرهیز کند؛ حتی به کسانی  که با او در حال جنگ هستند. امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) در جنگ صفین، با خبر شدند که عده‌ای از یارانشان اهل شام را لعن و نفرین می‌کنند. آن حضرت، ضمن نهی آنها از این کار فرمودند: «کَرِهْتُ لَکُمْ أَنْ تَکُونُوا لَعَّانِینَ شَتَّامِینَ تَشْتِمُونَ وَ تَتَبَرَّءُونَ وَ لَکِنْ لَوْ وَصَفْتُمْ مَسَاوِیَ أَعْمَالِهِمْ فَقُلْتُمْ مِنْ سِیرَتِهِمْ کَذَا وَ کَذَا وَ مِنْ عَمَلِهِمْ کَذَا وَ کَذَا کَانَ أَصْوَبَ فِی الْقَوْلِ وَ أَبْلَغَ فِی الْعُذْرِ وَ [لَوْ] قُلْتُمْ مَکَانَ لَعْنِکُمْ إِیَّاهُمْ وَ بَرَاءَتِکُمْ مِنْهُمْ- اللَّهُمَّ احْقِنْ دِمَاءَنَا وَ دِمَاءَهُمْ وَ أَصْلِحْ ذَاتَ بَیْنِنَا وَ بَیْنِهِمْ وَ اهْدِهِمْ مِنْ ضَلَالَتِهِمْ حَتَّی یَعْرِفَ الْحَقَّ مِنْهُمْ مَنْ جَهِلَهُ وَ یَرْعَوِیَ عَنْ الْغَیِّ وَ الْعُدْوَانِ مَنْ لَهِجَ بِهِ کَانَ هَذَا أَحَبَّ إِلَیَّ وَ خَیْراً لَکُمْ [۱]؛ پسند من نیست که شما دشنام دهنده باشید، ولی اگر در گفتارتان کردار آنان را وصف کنید و حالشان را بیان نمایید به گفتار صواب نزدیک‌تر، و در مرتبه عذر رساتر است. بهتر است به جای دشنام بگویید: خداوندا، ما و اینان را از ریخته شدن خونمان حفظ فرما، و بین ما و آنان اصلاح کن، این قوم را از گمراهی نجات بخش تا آن که جاهل به حق است آن را بشناسد، و آن که شیفته گمراهی است از آن باز ایستد. [۲]»
فتاوا و عملکرد بزرگان شیعه در طول تاریخ و در عصر حاضر مؤید این نکته است. فتوای مقام معظم رهبری، آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر حرمت توهین به همسران پیامبر و فتاوای مراجع فعلی قم مبنی بر حرمت توهین به مقدسات دیگر مذاهب از مهم‌ترین مستندات این روش و سیره است.
رهبر انقلاب اسلامی در این زمینه می‌فرمایند: «یَحرُم النََّیل مِن رُموزِ اِخوانِنا السُنَّة فَضلَاٌ عَن اِتهام زوج النَبی (ص) بِما یُخِلُّ بِشَرَفِها بَل هذَا الاَمر مُمتَنِعٌ عَلی نِساء الاَنبیاء وَ خُصوصاً سَیّدهم الرَّسول الاَعظَم (ص).»[۳] همچنین ایشان می‌فرمایند: «آن مرد شیعی هم که به مقدسات اهل سنت اهانت می‌کند و دشنام می‌دهد، مزدور دشمن است». [۴]
بنابراین مرام شیعه به پیروی از اهل بیت علیهم‌السلام، احترام به مسلمانان، مخصوصاً انسان‌های صالح از آنان است.
عصمت ائمه و عدالت صحابه
مطالب حضرت عالی که با رویکرد وحدت و تقریب مطرح شد، بسیار مفید و در اوضاع فعلی جهان اسلام لازم و ضروری بود؛ اما یکی از مسائل مطرح در سخنان جنابعالی، بحث عدالت صحابه و عصمت ائمه بود که در این نوشته به طور اجمال دیدگاه شیعیان مطرح می‌شود.
الف) عصمت امامان:
بر اساس آیه تطهیر، خداوند متعال اهل بیت پیامبر  را از هر پلیدی پاک گردانیده است، آنجا که می‌فرماید: «اِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً [۵]؛ جز این نیست که همواره خدا می‌خواهد هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت برطرف کند، و شما را چنان که شایسته است پاک و پاکیزه کند».
البته در اینکه اهل بیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چه کسانی هستند، میان شیعه و اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد؛ اما همه روایات شیعه و اکثر روایات اهل سنت - از جمله روایات تفسیر الدرالمنثور [۶] -بر این نکته  دلالت دارد که مقصود از اهل بیت «علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام» هستند.
یکی از مهم‌ترین مستندات شیعه برای اثبات عصمت ائمه علیهم السلام همین آیه است؛ زیرا اگر منظور از اراده در آیه، اراده تشریعی باشد، فرقی میان اهل بیت و دیگر مردم نیست؛ زیرا خداوند تشریعاً برای همه مردم، تطهیر را اراده کرده است و خداوند، دوست دارد همه بندگانش پاک باشند. بنابراین باید اراده در آیه، اراده تکوینی باشد، تا تمایزی میان اهل بیت و دیگران صورت گیرد. خداوند این افراد را با اراده خویش از گناه حفظ می‌کند و ما چنین فردی را معصوم می‌دانیم.
برای عصمت ائمه علیهم‌السلام به غیر از آیه تطهیر، می‌توان به موارد ذیل استدلال کرد:
آیه شریفه لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ [۷]؛ [پروردگار] فرمود: پیمان من [که امامت و پیشوایی است] به ستمکاران نمی‌رسد.
حدیث ثقلین، حدیث منزلت، حدیث سفینه و ده‌ها آیه و روایت نبوی دیگر که دلالت بر عصمت ائمه دارد.
در این زمینه حضرت عالی را به کتاب «الفین» علامه حلی از بزرگان شیعه ارجاع می‌دهیم که ۱۰۳۸ دلیل نقلی و عقلی درباره عصمت ائمه علیهم السلام ذکر کرده‌اند.
ب) عدالت صحابه:
پیروان مکتب اهل بیت علیهم‌السلام بر اساس آیات و روایات، صحابه را چهار گروه می‌دانند:
اولین گروه از صحابه، اهل بیت علیهم‌السلام هستند که بر اساس دلائلی که ذکر شد، ما آنان را معصوم می‌دانیم.
دسته دوم صحابه‌ای هستند که گوش به فرمان پیامبر (ص) بوده و همه دستورات خدا و رسول اعظم را اجرا می‌کردند. به نظر شیعه تمام صحابه‌ای که در زمان رسول خدا به شهادت رسیدند، از این دسته بوده و مورد احترام هستند. شهدای بدر و احد و خیبر و حنین و خندق و تبوک و دیگر غزوات، همگی از صحابه مورد احترام شیعه هستند که تعداد آنان کم نیست. همچنین اکثر صحابه، از اولیاء الهی و از بهترین افرادند و شیعه به آنان به دیده احترام می‌نگرد.
دسته سوم صحابه‌ای هستند که آیاتی از قرآن کریم و روایاتی از پیامبر اکرم (ص) درباره آنها وارد شده که عادل بودن آنان را مخدوش می‌کند.
الف) آیات:
«وَ اخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخر سَیِّئاً [۸]؛  و دیگرانی هستند که به گناهانشان اعتراف کردند، [و] اعمال شایسته را با اعمال بد درآمیختند.»
وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقینَ [۹]؛ و [برخی از مردم] چون تجارت یا مایه سرگرمی ببینند [از صف یک پارچه نماز] به سوی آن پراکنده شوند و تو را در حالی که [بر خطبه نماز] ایستاده‌ای، رها کنند. بگو: پاداش و ثوابی که نزد خداست از سرگرمی و تجارت بهتر است، و خدا بهترین روزی دهندگان است.»
طبق دیدگاه ابن کثیر، خداوند در قرآن ولید بن عقبه را فاسق معرفی می‌کند و می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمینَ [۱۰]؛ ای اهل ایمان! اگر فاسقی خبری برایتان آورد، خبرش را بررسی و تحقیق کنید تا مبادا از روی ناآگاهی گروهی را آسیب و گزند رسانید و بر کرده خود پشیمان شوید.»
ب) روایات:
ده‌ها حدیث در منابع اهل سنت آمده که از آنها فهمیده می‌شود برخی از صحابه در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اعمال بسیار خوبی انجام داده و مورد رضایت خدا بودند که آیات مورد استناد حضرت عالی شامل حال آنان هم می‌شود؛ اما بعد از پیامبر اعمالی انجام دادند که این رضایت مورد خدشه قرار گرفت. ذیلاً به برخی از این احادیث اشاره می‌شود:
روایتی از رسول خدا (ص) در معتبرترین منابع اهل سنت آمده است که: «و انه جاء من امتی، فیوخذ به هم ذات الشمال، فاقول یارب اصحابی، فیقال: آنک لاتدری ما احدثوا بعدک، فاقول کما قال العبد الصالح: وکنت علیهم شهیدا مادمت فیهم ... فیقال: انّ هولاء لم یزالوا مرتدین علی اعقابهم منذ فارقتهم؛ از میان امتم کسانی می‌آیند که دست چپ آنان گرفته شده است، پس من می‌گویم: خدایا اصحابم را (عذاب نکن)، پس گفته می‌شود: تو نمی‌دانی که اینها بعد از تو چه کردند. من همانند عبد صالح می‌گویم: تا زمانی که در میان آنها بودم بر آنان گواه بودم... گفنه می‌شد: از زمانی که از آنان جداشدی، پیوسته به عقب‌های خود برگشتند.»
در روایت دیگری از آن حضرت آمده است: «لیردون علی ناس من اصحابی الحوض حتی عرفتهم اختلجوا دونی فاقول: اصحابی، فیقول: لا تدری ما احدثوا بعدک [۱۱]؛ در کنار حوض کوثر مردمانی از اصحابم  بر من وارد می‌شوند که تا آنها را می‌شناسم از نزد من جدا می‌شوند. پس من می‌گویم: خدا اصحاب من (هستند)، پس می‌گوید: نمی‌دانی بعد از تو چه کردند.»
همچنین از ایشان نقل شده است که: «لَیَرِدَنَ عَلَیَّ الْحَوْضَ رِجَالٌ مِمَّنْ صَاحَبَنِی حَتَّی إِذَا رَأَیْتُهُمْ وَ رُفِعُوا إِلَیَّ اخْتَلَجُوا دُونِی فَلَأَقُولَنَّ أَیْ رَبِّ أَصْحَابِی أَصْحَابِی فَلَیُقَالَنَّ لِی إِنَّکَ لَا تَدْرِی مَا أَحْدَثُوا بَعْدَک». [۱۲]
در میان صحابه کسانی بودند که می‌خواستند رسول خدا صلی الله علیه و آله را در عقبه به هنگام بازگشت از تبوک [۱۳] ترور کنند.
ج) اختلافات صحابه:
غیر از آیات و روایات مورد اشاره، یکی از اساسی‌ترین مستندات شیعه برای دسته بندی صحابه، اختلافات شدید آنان بعد از پیامبر است که متأسفانه در مقابل هم قرار گرفته و کارشان به جنگ‌های خونین و سب و لعن رسید. همین اختلافات، موجب تفرقه در میان مسلمین و تفکیک صفوف امت اسلامی گردید که هنوز  هم ادامه دارد.
گروه چهارم منافقانی هستند که در ظاهر شهادتین می‌گفتند و پشت سر پیامبر (ص) نماز می‌خواندند و از اصحاب حضرت به حساب می‌آمدند؛ اما در دل، ایمان واقعی به حقانیت پیامبر اکرم  و گفته‌های ایشان نداشتند. در قرآن مجید آیات مربوط به منافقین در حد گسترده بیان شده است که از جمله می‌توان آیه ذیل را مطرح کرد: «وَ مِمَّنْ حَوْلَکُمْ مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدینَةِ مَرَدُوا عَلَی النِّفاقِ لا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ یُرَدُّونَ إِلی عَذابٍ عَظیمٍ [۱۴]؛ و گروهی از بادیه نشینانی که پیرامونتان هستند منافق‌اند و نیز گروهی از اهل مدینه بر نفاق خو گرفته‌اند، تو آنان را نمی‌شناسی ما آنان را می‌شناسیم، به زودی آنان را دوبار عذاب می‌کنیم [عذابی در دنیا و عذابی در برزخ] سپس به سوی عذابی بزرگ بازگردانده می‌شوند.»
نتیجه آنکه نگاه شیعه به عدالت صحابه این است که اکثر صحابه عادل و متدین و از اولیاء الهی هستند؛ اما نسبت به همه صحابه چنین نگاهی ندارند و از سوی دیگر توهین به مقدسات دیگران را به هیچ وجه روا  نمی‌دارند.
این نظر علمای شیعه است که باید آن را از اندیشه و عملکرد عده‌ای تندرو و افراطی که در هر مذهب و مرامی هستند، جدا کرد.
طول عمر با برکت و توفیق خدمتگزاری به عالم اسلامی و ایجاد وحدت و همدلی در میان صفوف مسلمین را از درگاه خداوند متعال برایتان مسئلت می‌کنم.

پی‌نوشت‌:

[۱]. نهج البلاغه، خطبه ۲۰۶، ص ۳۲۳
[۲]. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة / ترجمه انصاریان - قم، چاپ: اول، ۱۳۸۸ ش.
[۳]. کلیک کنید... (link is external)
[۴]‌. کلیک کنید... (link is external)
[۵]. احزاب/۳۳.
[۶]. سیوطی، الدر المنثور، ج ۶، ذیل آیه تطهیر، ص ۶۰۰ - ۶۰۶.
[۷]. بقره/۱۲۴.
[۸]. توبه/۱۰۲.
[۹]. جمعه/۱۱.
[۱۰]. حجرات (۴۹) آیه ۶؛ اسماعیل بن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج ۴، ص ۲۰۸.
[۱۱]. بخاری، کتاب دعوات، باب فی الحوض. ابن ماجه، کتاب مناسک، حدیث ۵۸۳۰. مسند احمد، ج ۱، ص ۴۵۳، ج ۳، ص ۲۸، ج ۵، ص ۴۸.
[۱۲]. صحیح مسلم، کتاب فضائل، باب اثبات حوض نبینا، حدیث ۴۰.
[۱۳]. مسند احمد، ج ۵ ص ۳۹۰ و ۴۵۳. صحیح مسلم، ج ۸ ص ۱۲۲ و ۱۲۳ باب صفات منافقین. مجمع الزوائد، ج ۱ ص ۱۱۰ و ج ۶ ص ۱۹۵. مغازی واقدی ج ۳ ص ۱۰۴۲. امتاع الاسماع مقریزی، ص ۴۷۷. تفسیر درالمنثور، ج ۳ ص ۲۵۸ و ۲۵۹ در تفسیر: هموا بما لم ینالوا از آیه ۷۴ سوره توبه.
[۱۴]. توبه/۱۰۱.